Skład kosmetyków pod lupą – funkcje substancji kosmetycznych

Na opakowaniach kosmetyków lub w załączonych do nich ulotkach widnieje lista preparatów znajdujących się w danym produkcie. Są one podane według nazewnictwa INCI (Międzynarodowe Nazewnictwo Składników Kosmetyków) w kolejności od największego stężenia do najmniejszego. Dzięki temu łatwo możemy wybrać produkt idealny dla nas. Jednak nie każdy z nas potrafi poradzić sobie z odczytaniem składu.

Nazwy związków chemicznych występują w języku angielskim, natomiast nazwy roślin po łacinie. Tylko składniki w ilościach poniżej 1% nie muszą być uporządkowane w ilości od największej do najmniejszej. Niestety, preparaty na samym końcu, czyli te których jest najmniej w produkcie ze względu na przepisy lub oszczędności, to najczęściej substancje aktywne, czyli te które robią „coś” dla naszej skóry, włosów, paznokci. Pozostałe składniki to konserwanty, zagęstniki, substancje zapachowe, barwniki.
Poniżej przedstawiamy funkcje substancji stosowanych w preparatach kosmetycznych:

• Adsorbent – substancja na powierzchni której zachodzi proces wiązania cząsteczek płynu (cieczy lub gazu). Głównie stosowany w kosmetykach matujących i oczyszczających (np. krzemionka i skrobia).
• Antyperspirant –zmniejsza wydzielania potu. W kontakcie z wodą staje się lepki, żelowy, przez co uszczelnia ujścia gruczołów potowych (np. zasadowe sole glinowe, hydroksychlorek, kompleksy hydroksychlorku glinowego z alantoiną).
• Aromat – nadaje kosmetykowi aromat lub smak. Stosowany w preparatach mających kontakt z błoną śluzową jamy ustnej, np. pasty do zębów.
• Barwnik – roztwór nadający lub zmieniający zabarwienie kosmetyku albo zabarwienie skóry, czy jej przydatków (z wyjątkiem substancji stosowanych tylko w celu farbowania włosów). Na opakowaniach oznaczony CI (Colour Index) oraz odpowiednim numerem lub swoją nazwą zwyczajową  (np. kurkumina, chlorofil, antocyjany).
• Barwnik do włosów – zmienia kolor lub odcień  włosów (np. HC red no. 2).
• Biocyd – blokuje kontakt z owadami, bakteriami, grzybami (np. INCI: Quaternium-73, Benzalkonium Chloride; kwas sorbowy i salicylowy).
• Biologiczne dodatki – substancje ze źródeł biologicznych nadające specyficznych własności kosmetykowi.
• Depilator –usuwa zbędne owłosienie (np. tioglikolan sodu).
• Emolient –natłuszcza, wygładza, zmiękcza oraz pośrednio nawilża. Działa na powierzchni skóry lub w warstwie rogowej naskórka. Nadaje kosmetykowi lepszą rozprowadzalność, kleistość, gęstość, wyczuwalność, daje efekt błyszczenia skóry.
• Emulgator – dodawany do kosmetyku w celu wytworzenia emulsji (mieszaniny dwu- lub wielofazowej wzajemnie nierozpuszczalnych cieczy) (np. cholesterol, lanolina, Laureth-30).
• Filtr UV –pochłania, rozprasza lub odbija promienie UVA, UVB po aplikacji (np. pochodne kwasu cynamonowego, benzofenon, antranilany, ditlenek tytanu, tlenek cynku).
• Humektant – przyciąga wilgoć lub wiąże wodę (np. gliceryna, kwas hialuronowy, fruktoza, sorbitol).
• Hydrotop – zwiększa przejrzystość  roztworu.
• Konserwant – przedłuża trwałość kosmetyku. Ogranicza rozwój i przetrwanie drobnoustrojów. Ze względu na to że mikroorganizmy rozwijają się w środowisku wodnym, kosmetyki bezwodne (oliwki dla dzieci), kosmetyki które w składzie mają wysokie stężenie związków wiążących wodę i roztwory alkoholowe nie wymagają użycia konserwantów. Może powodować podrażnienia i alergie (np. Butyl-paraben, kwasy sorbowy i benzoesowy, fenole).
• Lepiszcze – zapewnia spójność kosmetyku (np. lipidy, spc, polimery-skrobia, wosk pszczeli, kopolimery kwasu akrylowego, etyloceluloza).
• Modyfikator reologii – podwyższa lub obniża poziom lepkości gotowego produktu. Dostosowuje formę wyrobu do docelowego opakowania, stabilność , sposób aplikacji oraz parametry sensoryczne (np. guma ksantanowa, pochodne celulozy, akrylany, elektrolity, alkohole alifatyczne C12-C24.)
• Pigment – substancja barwna stosowana w formie nierozpuszczalnej aby nadać lub zmienić zabarwienie kosmetyku, skóry lub jej przydatków (oprócz farbowania włosów). Oznaczone na opakowaniu CI i odpowiednim numerem, bądź nazwą zwyczajową.
• Plastyfikator – nadaje elastyczność i plastyczność oraz efekt kruszenia i łamliwości kosmetyku. Wchodzi w skład mieszanin filmotwórczych oraz sztyftów (np. płynne woski, oleje roślinne, gliceryna).
• Propelant –podwyższa ciśnienie w opakowaniu, co pozwala na wydostanie się koncentratu na zewnątrz w postaci aerozolu, piany i nadania odpowiedniej formy produktowi (np. propan, butan, izobutan, 1,1-dfluoroetan i 1,1,1,2-tetrafluorometan, azot, ditlenek węgla).
• Przeciwutleniacz – poprawia trwałość kosmetyku, działa jako czynnik hamujący procesy oksydacyjne wywołane promieniowanie UV (np. BHT, BHA, pochodne kwasu galusowego, tokoferole, kwas askorbinowy, flawonoidy, karotenoidy).
• Reduktor – nadaje właściwości redukujące (trwała ondulacja, prostowanie włosów) lub zapobiega procesowi utleniania (kwas tioglikolowy, nieorganiczne siarczany)
• Rozjaśniacz – rozjaśnia odcień włosów  (np. nadtlenek wodoru).
• Rozpuszczalnik – rozpuszcza składniki kosmetyku. Używany w procesie ekstrakcji, rozcieńczania substancji, czyszczeniu (np. oleje roślinne, alhohol etylowy, aceton, woda).
• Sekwestrant –wpływa na stabilność, deklarowane właściwości i wygląd kosmetyku  (np. kwas wersenowy, cytrynian sodu, kwas etidronowy).
• Skażalnik –  substancja dodawana do etanolu aby zmienić smak, zapach, zabarwienia w ten sposób żeby był nieprzyjemny do spożycia (np. benozesan denatonium, aceton, alkohol butylowy, olejki eteryczne).
• Składnik kompozycji zapachowej – nadaje zapach lub maskuje niepożądaną woń kosmetyku. W INCI określane są mianem „Parfum” (np. Amyl Cinnamal, Benzyl Alcohol, Citral).
• Solubilizator – substancja, która wprowadza do roztworu wodnego składnik nierozpuszczalny lub trudno rozpuszczalny w wodzie. Proces solubilizacji jest wykorzystywany przy tworzeniu preparatów w których ponad 95% to woda lub roztwór o niskiej zawartości alkoholu (toniki, hydrożele). Pozwala wprowadzić do kosmetyku: substancje tłuszczowe, kompozycje zapachowe, substancje czynne (np. Ceteareth-20, PEG-40 Hydrogenated Castor Oil).
• Stabilizator emulsji – utrzymuje właściwości emulsji , przedłuża czas jej przechowywania (np. alginian wapnia, bentonit).
• Stabilizator zawiesin – substancja dodawana do kosmetyku aby uzyskać stabilną zawiesinę (np. krzemian glinowo-magnezowy, karbomer, guma guarowa).
• Substancja antykorozyjna –substancja zapobiegająca korozji opakowania (np. azotan (III) sodu, nitrometan).
• Substancja buforująca – poprawia lub stabilizuje pH kosmetyku (np. cytrynian sodu).
• Substancja dezodorująca – zmienia, maskuje lub zmniejsza nieprzyjemny zapach na skórze (np. alkohol etylowy, triklosan, tlenek cynku, chitozan, estry kwasu cytrynowego).
• Substancja filmotwórcza  –  stwarza ciągłą warstwę o określonych właściwościach. Wykorzystywana jest w: nadawaniu formy maseczkom pielęgnacyjnym, wspomaganiu własności kryjących podkładu pudrowych, poprawie właściwości sensorycznych. Występuje w lakierach do paznokci i kosmetykach do układania włosów (np. chitozan, polioctan winylu, polifenylometylosiloksan).
• Substancja kondycjonująca – wygładza, nabłyszcza, nawilża i natłuszcza powierzchnię włosa.  Daje krótkotrwały efekt, ponieważ podczas mycia jest usuwana z włosów (np. silikony, węglowodory).
• Substancja bezpośrednio nawilżająca – ogranicza TEWL (transepidermalną utratę wody) oraz zwiększa nawilżenie warstwy rogowej naskórka. Poprawia elastyczność , gładkość i napięcie skóry (np. glikol propylenowy, gliceryna, chitozan, kwas hialuronowy, hydrolizaty protein).
• Substancja pomocnicza – poprawia lub zmniejsza niepożądane właściwości kosmetyku. Ich stosowanie często chronione jest patentami.
• Substancja przeciwłupieżowa – przeciwdziała powstawaniu łupieżu. Reguluje proces keratynizacji naskórka skóry owłosionej, hamuje aktywność bakterii
  i drożdżaków.
• Substancja zmętniająca – substancja w transparentnych kosmetykach zmniejszająca przepuszczalność światła widzialnego i promieniowania UV
  (np. wodorotlenek glinu, mirystynian cynku, dwutlenek krzemu, alkohol cetylostearylowy, celuloza, cerezyna, estry glikoli).
• Ścierniwo – ścierające ciało stałe w kosmetyku. Poprawia połysk i wygładza powierzchnie (np. mielone pestki owoców, piasek, ziemia okrzemkowa, pumeks, krzemian glinu, węglan wapnia, dwutlenek krzemu).
• Środek do pielęgnacji jamy ustnej – dezodoruje i dezynfekuje jamę ustną, działa bakteriostatycznie i odświeżająco, polerująca zęby (np.  fluorek wapnia i sodu, uwodorniona krzemionka, fosforan wapnia).
• Środek myjący – spc ułatwiające usunięcie zanieczyszczeń ze skóry lub włosów.
• Środek powierzchniowo-czynny, spc  – substancja, w której strukturze są równocześnie cząsteczki odpychające, jak i przyciągające wodę. W kosmetykach mogą pełnić funkcje: myjącą, pianotwórczą, mogą być emulgatorem, solubilizatorem, humektantem, hydrotropem, a także nawilżać, kondycjonować skórę i włosy, stabilizować zawiesiny i emulsje, działać antystatycznie,  czy być modyfikatorem reologii.
• Środek przeciwpienny –redukuje wydzielanie piany podczas produkcji lub używania kosmetyku  (np. heksametylenodisiloksan, etanol, izopropanol).
• Środek przeciwpróchniczy –zapobiega powstawaniu próchnicy (fluorek sodu, fluorek wapnia)
• Środek przeciwzbrylający – dodawany do kosmetyków sypkich, zapobiega zbrylaniu  (np. Acrylates/Dimethicone Copolmer, Aluminum Myristate, Aluminum Stearate, Calcium Distearate).
• Środek ściągający –wywołuje uczucie napięcia, ściągnięcia (wody po goleniu, toniki), zatrzymuje upływ krwi z drobnych ranek, np. po goleniu, poprzez koagulację białka (np. ekstrakt z herbaty, bluszczu, Aluminium Phenolsulfonate, Zinc Chloride).
• Środek utrwalający – lakiery, pianki, żele, które ułatwiają stylizację włosów i przedłużają trwałość fryzury. Pianki i żele pokrywają włosy cienkim, elastycznym filmem, zaś lakiery powodują miejscowe łączenie włosów w miejscu ich zetknięcia (np. kopolimery kwasy akrylowego, poliakrylamid, octan winylu).
• Utleniacz – zmienia chemiczne właściwości innego składnika receptury poprzez utlenienie (np. nadtlenek wodoru).
• Wyciąg roślinny –nadaje kosmetykowi specyficznych właściwości.
• Wypełniacz – ciało stałe zwiększające objętość kosmetyku lecz nie zmieniające jego właściwości albo domieszka która pozwala rozproszyć inne  substancje (np. mąka owsiana, hektoryt, celuloza, zeolit).

Już wkrótce przyjrzymy się najczęściej występującym składnikom na liście INCI i opowiemy o ich funkcjach w naszych kosmetykach.

[divider style=”dotted” top=”20″ bottom=”20″]

Klaudia Tobiś

Bibligrafia:

• Arct J., Pytkowska K., Barska K., Kifert K., Pauwels A.: Leksykon surowców kosmetycznych, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Zawodowej Kosmetologii i Pielęgnacji Zdrowia 2011,
• Fink E.: Przewodnik po substancjach czynnych i pomocniczych, Wrocław 2007, wyd.1